وزارت نفت دولت چهاردهم از زمان شروع به کار با چالش‌های ریز و درشت زیادی روبرو بوده است، ناترازی انرژی و تأمین سوخت یکی از این چالش‌هاست که وزارت نفت در مدت کوتاه با انجام اقدام‌های راهبردی از جمله افزایش تولید، گام‌های بلندی در این زمینه برداشته است.
به گزارش خبرنگار شانا، وقتی از تأمین سوخت سخن به میان می‌آید ذهن‌ها ناخودآگاه به‌درستی به سمت وزارت نفت می‌چرخد، وظیفه اصلی وزارت نفت انجام اقدام‌های لازم برای استخراج و تولید نفت خام، گاز خام و فرآورش و پالایش آنها با هدف تولید فرآورده‌های نفتی و گاز مورد نیاز است؛ بخشی از این محصولات صادر و بخشی دیگر هم در بخش‌های مختلف داخلی مصرف می‌شوند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف، نیروگاه‌های حرارتی هستند که افزون بر گاز طبیعی، از نفت‌کوره و نفت‌گاز هم بر اساس نیاز باید استفاده کنند. سبد سوخت نیروگاه‌های حرارتی از سوخت گاز طبیعی، نفت‌گاز و نفت‌کوره تشکیل شده است.
وقتی مصرف گاز خانگی به دلیل برودت هوا افزایش می‌یابد، گاز کمتری برای سایر بخش‌ها در دسترس قرار می‌گیرد و مؤلفه‌های سبد سوخت نیروگاهی به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که سوخت مایع بیشتری مصرف شود. به همین دلیل باید ذخایر نفت‌گاز و نفت‌کوره نیروگاهی همواره در یک سطح پایدار و متناسب با مقدار مصرف قرار داشته باشد تا بتوان در این‌گونه مواقع از این ذخایر استفاده کرد، خوشبختانه سطح ذخایر نفت‌کوره، مطلوب است.
اما نفت‌گاز برحسب تجربه‌های پیشین در نیروگاه‌ها، در چنین روزهایی سطح ذخایر باید بیش از ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون لیتر باشد تا نیروگاه‌ها بتوانند در فصل سرد به‌صورت مطمئن و قابل اتکا از آن استفاده کنند، اما از ابتدای امسال، سطح این ذخایر در وضعیت مطلوبی نبوده (حدود ۲۹۰ میلیون لیتر) که نسبت به ابتدای سال ۱۴۰۲ حدود ۸۲۵ میلیون لیتر پایین‌تر و با سطح پایدار (حدود ۳ میلیارد لیتر) فاصله زیادی داشته است.
اجرا نشدن مصوبات بالادستی
با توجه به سطح پایین ذخایر نفت‌گاز نیروگاهی، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی (شعام) در اوایل مرداد امسال در ابلاغیه‌ای نیروگاه‌ها را به مصرف نفت‌کوره به مقدار ۴۰ میلیون لیتر در روز از ۱۰ مرداد به بعد مکلف می‌کند. به عبارت دیگر در تابستان هم شرایط تحویل گاز به‌گونه‌ای بوده است که حتماً باید نفت‌کوره استفاده می‌شده است. اهداف این ابلاغیه، تنظیم سبد سوخت نیروگاهی در راستای افزایش سطح ذخایر نفت‌گاز و رساندن آن به حدی مطلوب و پایدار پیش از شروع فصل سرد بوده است.
درواقع به هر اندازه‌ای که نفت‌کوره در نیروگاه‌های بخاری مصرف شود، گاز کمتری تحویل این نیروگاه‌ها می‌شود و این گاز در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به‌عنوان جایگزین نفت‌گاز مصرف می‌شود و بدین ترتیب با مصرف کمتر نفت‌گاز در سبد سوخت نیروگاهی، سطح ذخایر آن در نیروگاه‌ها افزایش می‌یابد، این مصوبه اما در نیروگاه‌ها اجرایی نشد و به‌طور متوسط از ۱۰ مرداد تا پایان آبان روزانه حدود ۲۲ میلیون لیتر نفت‌کوره در نیروگاه‌ها مصرف شده است.
اجرایی نکردن مصوبات بالادستی سبب شد موجودی ذخایر نفت‌گاز در آغاز دولت چهاردهم به‌شدت کاهش یابد، اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون لیتر بود، اگر نفت‌کوره مطابق مصوبات بالادستی از ابتدای مهر تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۲ میلیارد و ۱۷۷ میلیون لیتر بود و اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات از ابتدای آبان تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر بود.
چوب حراج به نفت‌گاز
این اما تمام ماجرا نیست؛ با وجود سطح پایین ذخایر نفت‌گاز، این سوخت در بورس عرضه شد؛ حدود ۱۲۹ میلیون لیتر نفت‌گاز پالایشگاه آبادان در فرآیند عرضه در رینگ صادراتی بورس انرژی در ماه‌های تیر و مرداد امسال (۱۴۰۳) صادر شده که این موضوع نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر در کاهش سطح ذخایر نفت‌گاز در انبارهای شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بوده است.
موجودی ذخایر مفید نفت‌گاز با در نظر گرفتن موارد بیان‌شده، در ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ برابر با یک میلیارد و ۸۱۰ میلیون لیتر بوده که در مقایسه با ۳ میلیارد و ۱۷۵ میلیون لیتر زمان مشابه پارسال (۱۴۰۲)، بیش از یک میلیارد و ۳۶۵ میلیون لیتر معادل ۴۳ درصد پایین‌تر بوده است.
کم‌کاری در تعمیرات
در ۵ ماه نخست امسال (۱۴۰۳)، برخلاف رویه متعارف در سال‌های قبل، بخش عمده‌ای از تعمیرات پالایشگاه‌های گازی و نفتی کشور که باید طبق برنامه انجام می‌شد، انجام نشده و به ماه‌های شهریور، مهر و آبان موکول شده بود که این موضوع نه‌تنها تولید گاز و فرآورده‌ها نفتی کشور را در آستانه ورود به فصل سرد سال تحت تأثیر قرار داده، بلکه قابلیت اطمینان شبکه گازرسانی کشور را نیز به حداقل رسانده که با تلاش کارکنان وزارت نفت، این چالش جدی برطرف شد.
مدیریت نکردن صادرات
صادرات گاز و قراردادهای موجود دیگر چالش وزارت نفت دولت چهاردهم برای حل مشکل تأمین سوخت زمستانی بوده است. صادرات گاز به ترکیه در تابستان پارسال از ۲۷ خرداد تا ۲۸ مهر برای مدت چهار ماه به‌دلیل مشکل دریافت از طرف کشور ترکیه متوقف شده بود که این موضوع منجر به کاهش ۳.۶ میلیارد مترمکعبی (۳۰ میلیون مترمکعبی در روز) صادرات گاز نسبت به قرارداد شد. این مقدار از گاز مازاد در سال گذشته در اختیار سایر بخش‌ها به‌ویژه نیروگاه‌ها قرار گرفته و انتظارات برای تحویل گاز را افزایش داده است.
همچنین با توجه به اینکه از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد ۱۴۰۳، تمام ظرفیت قراردادی با ترکیه استفاده شده بود، در طول سه ماه گذشته امکان کاهش صادرات گاز به ترکیه وجود نداشت، عدد صادرات هم باید مطابق با قرارداد فیمابین انجام می‌شد. این در حالی است که از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد (۱۴۰۳)، در مواقعی که با کمبود گاز مواجه بوده‌ایم، محدودیت روی صادرات گاز به ترکیه به‌راحتی اعمال شده بود.
افزایش تعهد صادرات گاز به عراق
از طرفی در اسفند پارسال، قرارداد جدید صادرات گاز به کشور عراق با احجام بالاتر از قرارداد قبلی منعقد شده، از این رو در سال ۱۴۰۳ بر مبنای قرارداد جدید باید گاز بیشتری تحویل کشور عراق شود و در صورت عمل نکردن به تعهدات در قرارداد جدید، ایران متحمل جرائم قراردادی می‌شد، این موضوعی است که در قرارداد قبلی اعمال جریمه وجود نداشته است.
با این اوصاف و به‌طور خلاصه، وزارت نفت دولت چهاردهم در سال ۱۴۰۳ به‌خصوص در طول ماه‌های گذشته باید گاز بیشتری را نسبت به پارسال به صادرات اختصاص می‌داد و این موضوع سبب شده است گاز در دسترس برای سایر بخش‌ها کمتر باشد.
موضوع مهم دیگر، روند رشد مصرف سوخت به دلیل سرمای زودرس و افزایش مشترکان جدید بوده است. برای مثال در بخش خانگی، شاهد افزایش مصرف گاز به مقدار ۳۰ درصد در آبان و ۲۰ درصد در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال بوده‌ایم که این موضوع هم به‌نوبه خود منجر به تشدید شرایط ناترازی ایجاد محدودیت در تأمین گاز کشور شده است.
تدابیر وزارت نفت
وزارت نفت دولت چهاردهم با وجود تمام این چالش‌ها در تأمین امنیت انرژی در طول چند ماه گذشته در عمل به وظایف خود ازجمله تولید نفت خام، گاز خام، فرآورده‌های نفتی، همچنین انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها عملکرد قابل‌توجهی داشته است، به‌نحوی که ظرفیت روزانه تولید نفت خام کشور که در ۳۱ مرداد امسال برابر با ۳ میلیون و ۵۶۰ هزار بشکه بوده در ابتدای آذر به ۳ میلیون و ۶۲۰ هزار بشکه در روز رسیده که بیانگر افزایش روزانه ۶۰ هزار بشکه‌ای بوده است.
در تولید گاز خام، با وجود آنکه تعمیرات معوق پالایشگاه‌ها و سکوهای گازی باید در ۵ ماه نخست امسال انجام می‌شد، اما پس از استقرار وزارت نفت دولت چهاردهم، با انجام برنامه‌ریزی مجدد و شناسایی گلوگاه‌های تولید، اقدام‌هایی ازجمله کوتاه کردن زمان تعمیرات و افزایش تولید برخی چاه‌ها با انجام اقدام‌های اصلاحی در دستور کار قرار گرفت و تولید گاز خام ۳۰ میلیون مترمکعب در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته است، به‌طوری که اکنون مقدار تحویل گاز به شبکه سراسری به حدی رسیده که شبکه توان دریافت گاز بیشتری را ندارد.
همچنین با انجام اصلاحات فرآیندی، افزایش خوراک پالایشگاه‌ها و بهره‌برداری از طرح‌های ایزومریزاسیون پالایشگاه شیراز و هیدروکراکر پالایشگاه آبادان، میانگین تولید بنزین و نفت‌گاز کشور در آذر به‌ترتیب به ۱۰۸ و ۱۲۵ میلیون لیتر در روز رسیده که هرکدام ۱۱ و ۱۲ میلیون لیتر در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته که این موضوع نیاز به واردات این فرآورده‌ها را تا حد زیادی کاهش داده است.
سنگ‌تمام در تحویل سوخت مایع
در زمینه تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها نیز با تمهیداتی چون اعمال کارمزد تشویقی به ناوگان حمل جاده‌ای و ریلی، افزایش قابل‌توجه ظرفیت ناوگان فعال شبکه توزیع سوخت مایع کشور، بهره‌برداری از خطوط لوله انتقال فرآورده به چهار نیروگاه و بهره‌برداری از فاز نخست خط لوله بندرعباس - رفسنجان، متوسط تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها در ماه‌های آبان و آذر برابر با ۴۶ میلیون لیتر در روز بوده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال، ۲۰ میلیون لیتر در روز معادل ۷۸ درصد افزایش یافته است.
میانگین مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده امسال با توجه به برودت هوا در ماه‌های آبان و آذر و افزایش مشترکان جهش قابل‌توجهی داشته، به‌طوری که در آبان ۹۶ میلیون مترمکعب در روز و در آذر ۷۳ میلیون مترمکعب در روز بیشتر از مدت مشابه پارسال بوده است. در روزهای اخیر نیز مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده به حدود ۶۷۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است، این در حالی است که در مصوبه شعام، میانگین مصرف روزانه گاز این بخش در آذر برابر با ۴۶۸ میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده است.
افزایش میانگین گاز تحویلی
با وجود افزایش روزانه بیش از ۲۳ میلیون مترمکعبی میانگین تحویل گاز سبک به شبکه سراسری در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال، جهش مصرف گاز در بخش خانگی، گاز در دسترس برای تحویل به سایر بخش‌ها را با محدودیت مواجه کرده است که این محدودیت باید با همکاری تمام دستگاه‌ها و از طریق روش‌هایی ازجمله صرفه‌جویی و استفاده از سوخت مایع جبران شود.
تأمین پایدار سوخت کشور نیازمند تعامل و همکاری دستگاه‌های مختلفی است که تکالیف آنها در ابلاغیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به تفکیک ذکر شده و وزارت نفت یکی از این دستگاه‌ها بوده که به تمام تکالیف خود در زمینه تأمین سوخت کشور عمل کرده است.